Marginalia

a.  nata vel propinqua

b.  desolatio mundi

Cognovit. Ante cognosceret, Samuelis, et non cognovit Iacob, In principio, non cognovi Dominum, Nomina, transferens montes et non cognoverunt, Iob, et Adam1 cognovit Evam, In principio, et omnis mulier cognoscens vinum, In deserto, que non cognoverunt virum, In principio, cognovi quia posse poteris, Iob, cognovi te in nomine, et cognovi te propterea, Nomina, et2 non cognovi animam meam posui, Cantici, expo. non sensi in persona mea usque posui animam meam currus animi Nadib, et sic transferens montes et non cognoverunt. Et non cognoverunt et non senserunt usque quo transtuli ipsos et sic veniet ipsi sonitus, et non cognoscet quid homo et cognovisti ipsum, Psalmiste, ut quod tu respiciens supra ipsum et respiciens supra facto suo. Et nomen quia plena est terra scientia Domini, Isaie, vel est infinitum et est rectum propter dictionem et3 ad scire quid fiet ipsi, Nomina, infinitum et pascent vos scire et intelligere, Ieremie. Et collectio perfectiones scientiarum tecum, Iob, et sine he mulieris cognoscere erigam scire meum ad procul, Iob. Et collectio admirabilia perfectionum scientiarum, Iob. Et pondus aliud et scientia anime tue dulcescet et scientia magis quam aurum elegibilior, Proverbiorum, et scientiam labio meo clare locuta sunt, Iob, et scientiam claram labia mea locuta sunt. Et iam scripsimus similia ipsi in parte dicduc. Et venit in lingua mulieris extendent multi et multiplicabitur scientia, Danielis, mirabilis scientia de me, Psalmiste. Et pondus aliud cognoscere et intelligere, Danielis, aptabitur quod radix eius cognovit cum signo syre et scientiam scies vel erit radix in cognovit in statera statio stratum, et expo. et intelligentes scientiam, Danielis, cogitationem quod fuerunt intelligentes quod in corde hominis cum parvo signo, et sic etiam cum cogitatione tua regi non maledicas, Ecclesiastes, cum cogitatione tua. Et dixerunt in dictione quare quod est composita quod4 scientie, et absorbetur he, et scientia in pondere fructus montium5 quia est sicut fructus. Et adhuc memorabimus ipsum in radice mada. Et niphal non cognitus fuit, Verba, non cognita fuit fortitudo eius, Iudicum, et cognoscetur dominus Egipto, Isaie, et nomen meum tetragramaton non cognitam feci, Nomina, expo. et in nomine tetragramaton quia cognitus fuit David et viri, Samuelis, ut dicere cognitus fuit et publicatus in quo isto loco fuerunt. Cognoscetur domino, Zacarie, cognoscetur sicut adducens sursum, Psalmiste, et expo. passuc dicit edificium domus tue que edificata est ad gloriam et decorem quia omnis qui qui fuit adducens securim in sylva arborum in lignis Libani ad excidere cedros et ad educere ipsos ad edificium domus fuit notus, ac si adducentes ipsa sursum ante thronum glorie, et nunc sculpturas auri que supra parietibus cum securi et malleo percutient angustiatores et prophanantes tabernaculum nominis tui in irasci furorem tuum supra populo tuo sic declaravit ipsum dominus meus pater meus et pervertens vias suas cognoscetur et post cognoscere me percussi supra coxam, Ieremie, expo. postquam quod cognovi in me ipso et cognovi facta mala, que feci penituit in me et percussi6 supra coxam. Et hitpaal in cognosci Ioseph, In principio, in visione ipsi cognoscar, In deserto. Et verbum grave et tu non fecisti me scire, Nomina, facite cognoscere in gentibus, Psalmiste, fac cognoscere Ierusalaim, Ezechielis, dies nostros sic fac scire et excelsus de longe faciet cognoscere, Psalmiste. Et iam scripsimus dicduc suum in parte dicduc in radice sua et in radice benefecit7, et expo. ipsum dominus meus pater meus quia excelsus Dominus et humile respiciet8 ut dicere excelsus ipse in cęlis et videbit humile in terra, et excelsus ipse et de longe9 faciet cognosci de cęlis sciet abscondita et faciet scire ipsa que voluerit, et parvulos fecit scire, Samuelis, sicut feci cognoscere, vel erit de edificio poal gravi. Et cuius non memoratur agens suus de edificio hiphil vel fecit cognoscere ipsum peccatum suum, Et vocavit, holem mutatione surec. Et verbum daggessatum fecisti scire mane locum suum, Iob, dux meus et cognitor meus, Psalmiste, ut dicere quod feci cognoscere ipsum secretum meum et occultum meum. Et sic et cognoscentes eius et sacerdotes eius omnia modus scientie et cogniti. Et in ipsis in modo cognitionis et sentimenti et sic que sunt in modo concubitus, et omnia modus unus modus cognitionis, et quia proximus hominis et qui ipse de generatione sua sciens ipsum et cognoscens ipsum vocatur filius generationis consanguineus ad Naomi consanguineus viro, Rut, et consanguineum intelligentiam vocabis, Proverbiorum, certe Bouaz, consanguineus nostri, Rut, deficiens mem ligaminis, et iudicium suum de generatione nostra, ut dicere de generatione nostra, et cames tau loco sere, et erit nomen generationis cognita in pondere nata(a). Et posuit rabi Iuda in modo alio et fregit in ipsis viros suchot, Iudicum. Et sic doctor noster Iona scripsit ipsum in modo alio, et scripsit in ipso adhuc et in medio stultorum frangentur, Proverbiorum. Et est modus quod declarant ipsa de modo fractionis et perdictionis. Et sic declarantes de hoc et fractus de infirmitate, fractus in infirmitate et sic et fregit viduas eius, Ezechielis. Et sic caldeizat Ionatan et devastavit palatia eius et pervertens vias suas frangetur, Proverbiorum, et sic expo. rabi Iona de hoc ad numerare dies nostros sic facere rumpere, Psalmiste, ut dicere secundum dies vitę nostrę castiga nos dixit via deprecationis deus meus non multiplices castigationes nostras, quia dies vite nostre pauci, se castiga nos secundum dies vitarum nostrarum, et non necesse ad educere istas dictiones de modo eorum quia expo. vaioda in ipsis quod fecit scire ipsos rebellionem eorum et peccata eorum in ipsis. Et ad nomen succot quod erat nomen civitatis quod speraverunt in ipsa quod erat fortis, castigavit ipsos cum spinis quarum10 suum et sic et in medio stultorum cognoscetur, Proverbiorum, contrarium in corde intelligentis quiescet sapientia, et quia sapientia que ipsa in corde hominis intelligentis, et ingeniosi, quiescet in ipso et non faciet scire se ipsum quod est sapiens, et non ipse loquens in ipsa, et educens ipsam in omni loco quo ipse, si non in tempore necessitatis, sed res sapientie in medio stultorum faciunt scire ipsam omnem hominem ut dicere quod sunt scientes sic et sic, et hoc simile ad quod quod dixerunt doctores nostri nummus in crumena chis chit clamat et expo. adnumerant dies nostros, sic fecit scire ad numerum dierum nostrorum quod sunt breves et conversi sunt et minorati de mille annis usque septuaginta annus11, adiuva12 nos in discere sapientiam et fac scire nos vias eius et tunc adducemus et ememus cor sapientie cum auxilio tuo sicut quod dixit vias tuas Domine fac scire me, Psalmiste, et expo. et cognovit viduas eius scripsit dominus meus sic sicut et cognovit Adam adhuc, In principio, ut dicere fuit interficiens viros et dormiens cum viduis eorum, et hoc est et civitates eorum13 dexstruxit quia non destruxit ipse civitates eius cum manibus, sed hoc quod fuit faciens fuit desolatio mundi(b), et sic dictum est supra ipsum in verbis dierum, et abominationes eius quas fecit, et sic et cognitus infirmitatis quod ipse cognitus et fortificatus ad omne, quia ipse patronus infirmitatum et expo. et pervertens vias suas cognoscetur dixit ambulans in perfectione ibit secure, et non timebit de filiis hominum, sed pervertens vias suas cognoscetur et publicabitur ad filios hominum, et non poterit ad cooperire de ipsis in factis suis malis, et non poterit ad esse secure. Et sic facientes scire ad laudare, Verba, expo. quod fuerunt scientes ad cantare et laudare bene, et facientes scire ad reliquum fratrum eorum levitarum, pytho vel magus, Et vocavit, declaraverunt doctores nostri magus iste ponens os idua in ore suo et loquens de ipsa et expo. idua avis cuius nomen suum idua.

1 טרם ידע את י"י (שמ"א ג, ז), ולא ידע יעקב (בר’ לא, לב), לא ידעתי את י"י (שמ’ ה, ב), המעתיק הרים ולא ידעו (איוב ט, ה), והאדם ידע את חוהאשתו2 (בר’ ד, א), וכל אשה יודעת3 איש (במ’ לא, יז), אשר לא ידעו איש (בר’ יט, ח), ידעתי כי כל תוכל (איוב מב, ב), 4 ידעתיך בשם (שמ’ לג, יב). ואדעך למען אמצא חן בעיניך (שמ' לג, יג). לא ידעתי נפשי שמתתני5 (שה"ש ו, יב), פירוש לא הרגשתי בעצמך6 עד ששמתני נפשי7מרכבות עמי נדיב (שה"ש ו, יב), וכן המעתיק 8 ולא ידעו (איוב ט, ה) לא הרגישו עד שהעתיקם. וכן תבואה9 שואה לא ידע (תה’ לה, ח), מה אדם ותדעהו (תה’ קמד, ג), כלומר שאתה משגיח עליו ופונה אל10 ענינו11. והשם כי מלאה הארץ דעה את י"י (יש’ יא, ט), 12 והקבוץ תמים דעות עמך (איוב לו, ד), ובלא ה"א הנקבה דע, אשא דעי למרחוק (איוב לו, ג), והקבוץ מפלאות תמים דעים (איוב לז, טז). ומשקל אחר ודעת לנפשך ינעם (מש’ ב, י), ודעת מחרוץ נבחר (מש' ח, י), ודעת שפתי ברור מללו (איוב לג, ג), ופרושו13 ודעת ברור שפתי מללו. וכבר כתבנו הדומים לו בחלק הדקדוק. ובא בלשון נקבה ישוטטו רבים ותרבה הדעת (דנ’ יב, ד), פליאה דעת ממני נשגבה לא אוכל לה14(תה’ קלט, ו). ומשקל אחר מדע והשכל (דנ’ א, יז), ויתכן ששרשו נדע בראית הארמית מנדע, תנדע, או יהיה שרשו ידע בפלס מצב, מצע15 ואמרו במלת מדוע שהוא מורכב 16 מה דוע ונבלעה הה"א ודוע בשקל בול הרים (איוב מ, כ), שהוא כמו מן17 יבול, ועוד נזכרהו18 בשרש מדע. והנפעל לא נודע מי הכהו (דב’ כא, א), ולא נודע כחו (שופ’ טז, ט), ונודע י"י למצרים (יש’ יט, כא), ושמי י"י לא נודעתי להם19(שמ’ ו, ג), פירושו ובשמי י"י לא נודעתי להם20. כי נודע דוד ואנשים אשר אתו (שמ"א כב, ו), כלומר נודע ונתפרסם באיזה21 מקום היו. יודע לי"י (זכ’ יד, ז), יודע כמביא למעלה (תה’ עד, ה). ופירש הפסוק אומר בנין ביתך שנבנה להוד ולתפארת כי כל מי שהיה מביא קרדום 22 בעצי הלבנון לחטוב הארזים ולהביאם לבנין הבית הזה23 היה נודע כאלו24 מביאם למעלה לפני כסא הכבוד, ועתה פתוחי הזהב שעל הקירות בכשיל וכלפות יהלמון25 הצרים ומחללים משכן כבודך26 בחרות אפך על עמך. כן פרשו27 אדני28 אבי ז"ל. ומעקש דרכיו יודע (מש’ י, ט), ואחרי הודעי ספקתי על ירך (יר’ לא, יט), פירושו אחרי שהכרתי בעצמי והכרתי המעשים הרעים שעשיתי נחמתי בי וספקתי על ירך. וההתפעל בהתודע יוסף (בר’ מה, א), במראה אליו אתודע (במ’ יב, ו). והפעל הכבד ואתה לא הודעתני (שמ’ לג, יב), הודיעו בעמים (תה’ קה, א), הודע את ירושלם (יח’ טז, ב), למנות ימינו כן הודע (תה’ צ, יב), וגבוה ממרחק יידע (תה’ קלח, ו). וכבר כתבנו דקדוקו בחלק הדקדוק בשרשו ובשרש יטב. ופירשו אדני29 אבי ז"ל כך כי רם י"י ושפל יראה כלומר רם הוא הבשמים30 ויראה השפל בארץ וגבוה הוא וממרחק31 מהשמים ידע הנסתרות ויודיעם למי שירצה. ואת הנערים יודעתי (שמ"א כא, ג), כמו הודעתי או יהיה מבנין פעלפועל32 הכבד33. ושלא נזכר פועלו34 מבנין הפעיל או הודע אליו חטאתו (וי’ ד, כג), והפלס35 תמורת שרק36. והפעל הדגוש ידעת השחר37 ממקומו38 (איוב לח, יב), אלופי ומיודעי39 (תה’ נה, יד), כלומר שידעו40 אותו סודי ומצפוני. וכן ומיודעיו41 וכהניו (מל"ב י, יא), כלם ענין ידיעה וידוע הוא. ובהם בענין הכרה42 וההרגשה. וכן אשר הם בענין המשגל, והכל ענין אחד עיקר דיעה43. ולפי שקרוב האדם ואשר הוא ממשפחתו יודעו ומכירו נקרא בן המשפחה מודע, ולנעמי מודע לאישה44 (רות ב, א), ומודע45 לבינה תקרא (מש’ ז, ד), הלא בעז מודעתנו46 (רות ג, ב), חסר מ"ם הקשר47 ומשפטנו48 ממודעתנו, כלומר ממשפחתנו49, וקמץ התי"ו מקום צרי50. ויהיה שם המשפחה מודעת בפלס51 מולדת. ושם רבי יהודה בענין אחר וידע בהם את אנשי סכות (שופ’ ח, טז). וכן רבי יונה כתבו בענין אחר. וכתב בו עוד בקרב52 כסילים תודע (מש’ יד, לג), והוא מענין53 שמפרשים בהם54 מענין שבירה ואבוד55. וכן מפרשים מזה וידוע חולי (יש’ נג, ג), שבור החולי. וכן וידע אלמנותיו ועריהם החריב (יח’ יט, ז). וכן תרגם יונתן56 ואצדי בירניתיה57. ומעקש דרכיו יודע (מש’ י, ט). וכן פרש58 רבי יונה מזה למנות ימינו כן הודע (תה’ צ, יב), כלומר לפי ימי חיינו יסרנו. אמר דרך בקשה אלהי אל תרבה מוסרנו59 כי ימי חיינו מעטים60 אך יסרנו לפי ימי חיינו. ואין צרך61 להוציא אלו המלות מענינם, כי פירוש וידע בהם (שופ’ ח, טז) שהודיע להם פשעם וכנונם62 בהם ועל שם סוכות שהיתה שם העיר שבטחו בה שהיתה בצורה יסרם בקוצים ששמם סכות כמו התמלא בשכות עורו יופי63 (איוב מ, לא), ופירוש64 ובקרב כסילים תודע (משלי יד, לג) הפך בלב נבון תנוח חכמה, כי החכמה שהיא בלב אדם נבון ומשכיל תנוח בו ולא יודיע עצמו בה65 שהוא חכם ואינו מדבר בה ומוציאה בכל מקום שהוא כי אם לעת הצורך, אבל 66 חכמה בקרב כסילים יודיעו אותה לכל אדם כלומר שהם יודעים כך וכך. וזה דומה למה שאמרו רבותינו ז"ל [א], אסתירא בלגינא קש67 קריא. ופירוש למנות ימינו כן הודע (תה' צ, יב) למנין ימינו שהם קצרים ושבו ומעטו מאלף שנים עד שבעים, כמו שכתוב ימי שנותינו בהם שבעים שנה וגו'68(תה’ צ, י) עזרנו בלמוד69 החכמה והודיענו דרכיה ואז נביא ונקנה לבב חכמה בעזרתך, כמו שאמר דרכיך י"י הודיעני (תה' כה, ד). ופירוש יודע כמביא למעלה (תה' עד, ה) כמו שפרשנו70. ופירוש וידע אלמנותיו ועריהם החריב (יח' יט, ז) כתב אדני71 אבי ז"ל כן כמו72 וידע אדם עוד את חוה73 אשתו (בר’ ד, כה), כלומר היה הורג האנשים ושוכב א74עם אלמנותיהם, וזהו ועריהם החריב כי לא החריב הוא ועריו75 בידים אך זה שהיה עושה היה חרבן76 עולם. וכן נאמר עליו בדברי הימים ותועבותיו אשר עשה (דה"ב לו, ח). וכן וידוע חולי (יש' נג, ג) שהוא ידוע ומוחזק לכל כי הוא איש77 חליים. ופירוש ומעקש דרכיו יודע (משלי י, ט) אמר הולך78 בתם ילך בטח מי שהולך תמים ילך בטח ולא יפחד מבני אדם אך מעקש דרכיו יודע ויתפרסם לבני אדם ולא יוכל להתכסות מהם במעשיו הרעים ולא יוכל להיות בטח.וכן המודיעים79 להלל (דה"ב כג, יג), פירושו שהיו יודעים לשורר ולהלל80 היטב ומודיעים לשאר אחיהם הלוים. אוב או ידעוני81 (וי’ כ, כז), פרשו רבותינו ז"ל [ב], ידעוני זה82 המניח עצם ידוע בפיו ומדבר מאליו. ופירוש ידוע עוף ששמו83 ידוע.

Sources rabbiniques

א.  בבלי, בבא מציעא פה ע"ב

ב.  בבלי, סנהדרין סה ע"ב

Apparat critique

1Adam ST, ed]  Addam A

2et A, ed]  ST omission

3et ed]  et et A répétition

4quod A, ed]  quid ST

5montium ed]  motium A, ST

6percussi A, ed]  percussit ST

7benefecit ed]  fenefecit A, ST

8respiciet A, ed]  ST omission

9longe ST, ed]  logne A

10quarum ST, ed]  coirum A

11annus A, ed]  annis ST

12adiuva A, ed]  addiva ST

13eorum A, ed]  eius ST

1 חסר]  ושמואל BL

2 נוסף אשתו]  BL

3יודעת]  ידעת BL

4 חסר]  ואתה אמרת BL

5שמתתני]  שמתני BL

6בעצמך]  בעצמי BL

7 נוסף נפשי]  BL

8 חסר]  הרים BL

9תבואה]  תבואהו BL

10אל]  על BL

11ענינו]  עונו BL

12 חסר]  או הוא מקור והוא הנכון מפני מלת את. וכן לדעה מה יעשה לו (שמ’ ב, ד), מקור. ורעו אתכם דעה והשכל (יר’ ג, טו), שם. BL

13ופרושו]  ופירושו BL

14 נוסף נשגבה לא אוכל לה]  BL

15 חסר]  , ופירוש ומביני מדע (דנ' א, ד), מחשבה שהיו מבינים מה שבלב האדם במעט רמז. וכן גם במדעך מלך אל תקלל (קה’ י, כ), במחשבתך. BL

16 חסר]  מן BL

17 נוסף כמו מן]  BL

18נזכרהו]  נזכרנו BL

19להם]  BL

20להם]  BL

21באיזה]  באי זה BL

22 חסר]  בסבך עץ BL

23 חסרהזה]  BL

24כאלו]  כאילו BL

25יהלמון]  יהלומון BL

26כבודך]  שמך BL

27פרשו]  פירש BL

28אדני]  אדוני BL

29אדני]  אדוני BL

30הבשמים]  בשמים BL

31 נוסף ]  יידע BL

32פועל]  BL

33הכבד]  כבד BL

34פועלו]  פעלו BL

35והפלס]  והחלם BL

36שרק]  שורק BL

37השחר]  שחר BL

38ממקומו]  מקומו BL

39ומיודעי]  ומידעי BL

40שידעו]  שהודעתי BL

41ומיודעיו]  ומידעיו BL

42הכרה]  ההכרה BL

43עיקר דיעה]  ענין ידיעה BL

44לאישה]  לאשה BL

45ומודע]  ומדע BL

46בעז מודעתנו]  בועז מדעתנו BL

47הקשר]  הקשור BL

48ומשפטנו]  ומשפטו BL

49ממשפחתנו]  ממשפחתינו BL

50צרי]  צירי BL

51בפלס]  בשקל BL

52בקרב]  ובקרב BL

53מענין]  ענין BL

54בהם]  בהן BL

55ואבוד]  ואיבוד BL

56וכן תרגם יונתן]  ותרגום יונת BL

57בירניתיה]  ברניתיה BL

58פרש]  פירש BL

59מוסרנו]  מוסרינו BL

60מעטים]  מועטים BL

61צרך]  צורך BL

62וכנונם]  ועונם BL

63 נוסף יופי]  BL

64 חסרופירוש]  וכן BL

65 נוסף בה]  BL

66 חסר]  דבר BL

67קש]  קיש קיש BL

68וגו']  BL

69בלמוד]  בלימוד BL

70שפרשנו]  שפירשנו BL

71אדני]  אדוני BL

72כן כמו]  בו BL

73 נוסף חוה]  BL

74א]  BL

75ועריו]  עריהם BL

76חרבן]  חורבן BL

77איש]  בעל BL

78הולך]  הלך BL

79המודיעים]  ומודיעים BL

80ולהלל]  ולהתהלל BL

81ידעוני]  ידעני BL

82ידעוני זה]  וזה BL

83עוף ששמו]  חיה ששמה BL


Notes critiques

back to top